ماهیت علم کلام
ماهیت علم کلام از نگاه استاد واسطی
|
علم کلام علمی است که «نظام فکری دین» را با استدلال ترسیم می‌کند و برای اثبات «کارآمدی آن در زندگی بشر» و برتری آن در برابر نظام‌های رقیب تلاش می‌نماید. برای کشف هویت یک علم، کشف نیازی که سرچشمه توجه به مسائل آن علم شده است ضروری است. بررسی‌ها در فضای مسائل کلامی نشان می‌دهد که نیاز به «پشتوانه فکری منسجم و واقع‌گرا برای رفتارها و تصمیم‌ها در زندگی» عامل فعال شدن افکار برای تبیین عقائد و باورها بوده است، آنهم نه فقط به صورت «تک مساله» بلکه به‌صورت یک «نظام فکری منسجم». برخی از تعاریف رایج علم کلام مانند «العلم بالعقائد الدینیه عن ادلتها الیقینیه» که به‌معنیِ «بررسی و تبیین استدلالیِ عقائد براساس نگرش اسلام» است ،با توجه به کارکردهای توصیفی، تحلیلی، تبیینی و نقادیِ مسائل علم کلام و با توجه به چندروشی بودن آن در کارکردهای فوق و با توجه به کشیده شدن حیطه مسائل کلامی به «اصل دین، لوازم و آثار و ارتباطات آن با علوم و موضوعات مختلف زندگی»، موضوع علم کلام از «گزاره‌های عقیدتی» به «تمام گزاره‌های دینی اعم از نگرشی، قانونی و فرهنگی» تعمیم داده شود و روش علم کلام از «استناد نقلی و تحلیل برهانی»، به «استخراج و اجتهاد نقلی به‌علاوة تحلیل برهانی در گزاره‌های نگرش‌ساز چه در مورد اصل دین و چه در مورد مسائل دین و استناد نقلی و تحلیل برهانی و تجربی در گزاره‌های قانونی و فرهنگ‌ساز( بیان فلسفه احکام و فلسفه اخلاق)» تعمیم داده شود و مهم‌ترین نکته اینکه، در کلیت علم کلام از خُرد نگری به‌صورت «مجموعه‌ای از مسائل» به کلان‌نگری به‌صورت «نظام فکری» تصویر و تبیین صورت گیرد. بنابراین پیشنهاد میشود تعریف علم کلام به صورت زیر ارائه شود:
|
||||||
|
مقدمات علم کلام |
||||||
|
· برای پرداختن به علم کلام باید از انسان شناسی، تشخیص و تفکیک نیاز ها، زندگی و برنامه زندگی و دین و فلسفه دین شروع کرد |
||||||
|
· وظیفه علم کلام و متکلمین چگونه اطلاعات کلامی در مقابل زندگی امروز و آینده افراد بشر اثرگذار است؟ |
||||||
|
وظیفه علم کلام و متکلمین در فضای حوزه به حس رساندن واقعیت ها است و نه ایجاد تصور از و اقعیت ها؛ زیرا ایجاد تصور از واقعیت ها وظیفه اولیه است. وی خاطرنشان کرد: فرد دین دار به قدرتی نیاز دارد که به وسیله آن گزاره ها و مفاهیم دینی را عقلانی کند و بتواند حیات دینی اش را استمرار بخشد. در علم کلام به جای هدف گیری اسکات مخاطب، باید اغنای مخاطب هدف گرفته شود تا مخاطب نسبت به کارآمدی دین قانع شود، زیرا در غیر اینصورت تغیییر رفتاری صورت نمی گیرد. علم کلام در فرآیند نگرش سازی مخاطب را از فهم یک مطلب به یک باور برای تغییر در تصمیم و رفتار می رساند و اگر کلام به این بخش مهم وارد نشود کارآمدی خود را از دست می دهد. |
||||||
|
· هویت علم کلام کاربردی وسرفصل های لازم برای کاربردی شدن علم کلام را |
||||||
|
در زندگی امری جدی است که منشاء اثر باشد، جدی بودن چیزی است که انسان را به تصمیم می رساند؛ در نتیجه علم کلام، فلسفه و عرفان هنگامی کاربردی می شود که انسان را به تصمیم رساند. علم کلام در فرآیند نگرش سازی مخاطب را از فهم یک مطلب به یک باور برای تغییر در تصمیم و رفتار می رساند و اگر کلام به این بخش مهم وارد نشود کارآمدی خود را از دست می دهد.
سرفصل‌های زیر برای دست یابی به علم کلام پیشنهاد میشود:
تبیین هویت کلام وتمایز و ترابط آن با دیگر دانش‌های مشابه اصول موضوعه و پیش‌فرض‌های مشترک بین العقول روش تحقیق و کشف واقعیت براساس آیات و روایات قسمت دوم: عقل از نظر آیات و روایات قسمت سوم: روش فهم متن از نظر آیات و روایات فلسفه علم و معرفت‌شناسی براساس آیات و روایات (از جمله بحث فهم و تغییرات آن و ترابط فهم‌ها، اجتهاد و معرفت دینی) ایمان و موجه‌سازی باورها براساس آیات و روایات تعیین نقطه شروع مباحث معرفتی براساس آیات و روایات (از زندگی شروع شود یا از انسان یا از خدا یا از هستی؟) زندگی‌شناسی براساس آیات و روایات انسان‌شناسی اول براساس آیات و روایات (از جمله بحث خلقت انسان، فطرت و شخصیت) هستی‌شناسی کلان براساس آیات و روایات (وجودشناسی، خداشناسی، خلقت‌شناسی، ماوراء‌شناسی، معادلات کلان خلقت مانند حسن و قبح، عدل، لطف و...) قسمت دوم: هستی‌شناسی مصداقی براساس آیات و روایات (کیهان‌شناسی، طبیعت‌شناسی، ماده‌شناسی، زمین‌شناسی، و علم و دین به‌طور کلی) انسان‌شناسی و زندگی‌شناسیِ دوم براساس آیات و روایات (از جمله بحث عالم ذر و مرگ، جبرواختیار، هویت کمال) جامعه‌شناسی براساس آیات و روایات قسمت دوم: خانواده براساس آیات و روایات آینده‌شناسی براساس آیات و روایات (از جمله بحث معاد من اوله الی آخره) فلسفه حقوق براساس آیات و روایات (از جمله بحث فلسفه احکام) فلسفه اخلاق براساس آیات و روایات فلسفه سیاست براساس آیات و روایات (از جمله بحث وحی و نبوت و خلافت، معجزه) فرهنگ‌شناسی براساس آیات و روایات تاریخ‌شناسی براساس آیات و روایات : تمدن‌شناسی براساس آیات و روایات (از جمله بحث مهدویت و رجعت) الگوی توسعه براساس آیات و روایات دین‌شناسی عام براساس آیات و روایات (بحث فلسفه دین و مسائل کلام جدید از منظر منابع) قسمت دوم: دین‌شناسی بین‌الادیانی (ادیان دیگر از منظر آیات و روایات) قسمت سوم: اسلام‌شناسی براساس آیات و روایات منبع‌شناسی دین براساس آیات و روایات (قرآن‌شناسی براساس آیات و روایات،حدیث‌شناسی براساس آیات و روایات) نتیجه‌گیری: بحث دین و دنیا (زندگی‌شناسیِ سوم، برنامه زندگی و راه لقاء‌الله)
اهداف تکمیلی درواحد آموزشیِ «دین‌شناسی و کلام جدید»: 1. بتواند هویّت دین، اهداف دین، قلمرو دین، کارکرد دین را به‌گونه‌ای توصیف کند (هم شفاهی و هم کتبی) که مخاطب با تصورِ آن، تصدیق به ضرورت دین‌داری و مراجعه به دین در جوانب مختلف زندگی بنماید. 2. بتواند علت تکثّر ادیان را تبیین کند و شاخص‌های یک دین صحیح و حق را طوری عرضه کند که مخاطب بتواند برای تشخیص درستی و نادرستی نمونة مورد نظرش به‌کار ببرد. 3. بتواند با ذکر شواهد و مثال‌ها، سبک گفتاری و خصوصیات زبانی دین را در یک بررسی تطبیقی با سبک‌های گفتاریِ دیگر مقایسه کند و دستورالعمل اجرایی برای فهم اولیة گزاره‌های دین و شرائط لازم برای فهم تحلیلی آنها را ارائه دهد. 4. بتواند جدولی تطبیقی از نگرش، قانون، فرهنگ و کارکرد ادیان و مذاهبِ جریان‌ساز در تاریخ بشر تهیه کند و در یک جلسه عمومی در سطح طلاب و دانشجویان، نقاط ضعف و قوت هر کدام را ارائه نماید و با استناد به نظر متخصصین، نگرش‌ها، قوانین و فرهنگ‌های رقیب اسلام و تشیع در زمان حال و آینده را عرضه نماید. 5. بتواند پاسخ شبهات دارای فراوانی در سطح دانشجویی، اطاق‌های گفتگو و وبلاگ‌ها را به‌گونه‌ای بیان کند که مخاطب نَه فقط ساکت بلکه قانع شود و تصحیح نگرشی برای او صورت پذیرد. 6. بتواند راجع به مطالبی که در مباحث دین‌شناسی عرضه می‌کند، منابع اطلاعاتی (اعم از چاپی، شفاهی[1]، الکترونیکی[2] و شخصیت‌های علمی[3]) معرفی کند و اعتبارسنجی نماید.
حداقلی قطعی: بتواند دین را به‌گونه‌ای معرفی کند که مخاطب علاقمند به بررسی آن شود. 1. بتواند دین به‌معنی عام و دین اسلام به معنی خاص و تشیع به معنی اخص را با ارائه شواهد و مستندات[4] به‌گونه‌ای معرفی کند که مخاطب در فضای رقابت اندیشه‌ها و برنامه‌ها، علاقه به دیندار شدن،[5] مسلمان شدن[6]، شیعه شدن[7] را ابراز کند و برنامه قدم‌به‌قدم برای عملیاتی کردن این علاقه را در دست داشته باشد. 2. بتواند دستگاه فکری دین و نگرش دین نسبت به هستی و اجزاء آن را با استدلال عقلی[8] و با اثبات عقلانیتِ مستندات نقلی[9] طوری معرفی کند که مخاطب بتواند کل هستی و موقعیت خود در آن و اهمیت این موقعیت‌سنجی را احساس کند.[10] [1] مانند کنفرانس‌ها و سمینارها و دوره‌های آموزشی و محافل علمی [2] اعم از سایت‌ها، اطاق‌های گفتگو و وبلاگ‌ها [3] با نشانی و راه دست‌یابی به آنها [4] پس باید توانایی استفاده کاربردی از منابع دین و استناد به آیات و روایات و تاریخ را داشته باشد. [5] واحد آموزشی «دین‌شناسی» [6] کلام بین‌الادیان [7] کلام بین‌المذاهب [8] واحد آموزشی «فلسفه» [9] واحد آموزشی «کلام» [10] یعنی علاوه بر تصور، بفهمد و علاوه بر فهم اولیه، عقلانیت و انسجام آن را درک کند و به سطح فهم کاربردی برساند که باعث تحریک انگیزه‌ها و احساس‌های فرد برای بروز عکس‌العمل میشود. |
