حقیقت آزادی در کلام شهید مطهری
آزادی از دیدگاه شهید مطهری
خلاصه مبحث آزادی در کلام شهید مطهری
قسمت اول
*آزادی معنوی
نقشه راه:
*حرکت برای رشد:
1. تربیت
2. امنیت
3. آزادی
این آزادی:
1- غایت: تکامل انسان
2- تعریف
3- مبانی: انسان عالی ودانی
4- انواع:
أ. آزادی فردی(معنوی): راهکار آن جهاد درونی/ هجرت درونی
ب. آزادی اجتماعی: راهکار آن جهاد بیرونی/هجرت بیرونی
5- بحث های مرتبط: استثمار/حقوق بشر/آزادی بیان وفکرو....
· رشد موجود زنده:
1. تربیت
2. امنیت
3. آزادی
ü فرق آزادی با امنیت؟!
امنیت یعنی موجود زنده چیزی را در اختیار دارد حیات دارد لوازم ووسایل حیات را دارد باید امنیت داشته باشد تا ناچه دارد را از او نگیرند آنچه دارد از او سلب نشود.
اما آزادی یعنی جلوی راهش را نگیرند.پیش رویش مانع ایجاد نکنند.ممکن است موجود زنده امنیت داشته ابشد عوامل رشد هم داشته بشاد ولی در عین حال موانع جلوی رشدش را بگیرند.
· تعریف آزادی
انسان آزاد انسانی است که با موانعی که جلوی رشد و تکاملشان هست مبارزه می کنند وتن به موانع نمی دهند!
آزادی دارای 2 شرط است:
1. مانعیت وجود داشته و بعد از آن آزادی حاصل شده یا شانیت آزادی وجود داشته باشد.
2. مانعیت مرتبط به فاعل باشد و مانعیت فعلی نباشد.مانعیت فاعلی یعنی هرآنچه که قوای ظاهری وباطنی فاعل را دربند و محدود کند!
- رشد و حرکت انسان برای رسیدن به کمالش با باقی نباتات و حیوانات متفاوت است چون در انسان این حرکت مبتنی بر مسئولیت هست.
لذا در آزادی انسان 2 عنصر اساسی وجود دارد:
o تسلیم
o عصیان
· انواع آزادی:
أ. آزادی اجتماعی
ب. آزادی معنوی
یعنی شخص ممکن است از ناحیه دیگران آزاد باشد ولی اسیر شهوت وغضب و حرص وطمع نفس خود باشد! این چیزی است که مغفول مانده است!
- رابطه بین این اقسام؟!
آزادی اجتماعی بدون آزادی معنوی میسر نیست!
امیرالمومنین:( ان تقوی مفتاح سداد وذخیره معاد و عتق من کل ملکه)
آیا می تواند انسان اسیر خودش باشد؟!
این مساله مبتنی بر ترکب انسان است! انسان غیر از این بدن یک روح نیز دارد که قوام انسانیت آن بدو بستگی دارد.
« مبنای آزادی معنوی انسان عالی و انسان دانی ریخته شده است که از تزاحم خواسته های
می توان تشخیص داد! »
این ترکیب را از سه مرحله می توان شناخت:
1. اسارت ما در خواسته های پست : مثل طمع /حرص
نکته! آنجا هم که انسان فکر می کند بنده و برده دنیاست بنده کال وثروت است واقعا بنده مال ثروت نیست بنده خصایص روحی خویش است بنده حیوانیت خویش است بنده حرص است یعنی خودش خودش را برده گرفته است(ص39)
2. قضاوت انسان در مورد خویش: چگونه می تواند انسان هم مدعی خودش باشد وهم مدعی علیه؟!
آدم با انصاف: انسانی که بی طرفانه در باره خودش قضاوت کند.
3. ملامت ووجدان نفس
ü بزرگترین برنامه انبیاء آزادی معنوی بوده است! حق هم گرقتنی است وهم دادنی! یعنی مظلوم وپایمال شده را توصیه کرده اند به اینکه برو حقت را بگیر و ظالم را نیز واردار کرده اند علیه خودش قیام کند وحق را بدهد!(ص47)
· آزادی در نگاه مکتب اسلام
اولین شعار مکتب اسلام با (لا اله الا الله تفلحوا) شروع شد! اسلام دعوت مرکبی دارد.
این دو حیثیت دارد:
1. حیثت نفی و عصیان و آزادی
2. حیثیت اثبات و تسلیم و بندگی
به دلیل همین ترکیب است که اسلام توانسته آزادی واقعی را به مردم و بشریت بدهد! وصرف شعار آزادی وعلم وآگاهی نسبت به آزادی نمی تواند آزادی را برای مردم فراهم نماید.البته اسلام از نظر شعاری هم نه تنها از دیگران کم ندارد بلکه قوی تر وبالا تر ونیرومند تر شعار داده است! امیرالمومنین( لن تقدس امه حتی یوخذ للضعیف فیها حقه ممن القوی غیر متعتع! )
ü از نظر اسلام آزادی دو مبنا دارد:
1. خداشناسی و بندگی خدا
2. شناسایی انسان به خود
واسلام اینها را تامین نموده تا آزادی معنای واقعی خودش را پیدا کند.
- آیا آزادی به معنای مطلق می توان برای بشر فرض نمود؟!
خیر زیرا هیچ موجودی جز الله سبحانه وتعالی نمی تواند مثل آن تحت تسلط هیچ علتی نباشد و هیچ قوه ای براو حکومت نکند و هیچ شرطی در وجودش اثر نگذارد....انسان موجودی است به اصطلاح فاعل بالقصد است محال است کاری بکند و خودش در آن تحت تاثیر هیچ انگیزه ای نباشد.(ص52)
- آیا بندگی الهی به معنای سلب آزادی است؟!
خیر این بندگی یگانه بندگی است که همه موانع وسد ها را بر می دارد وجاذبه او انسان را به طرف بالا می کشاند.
· عوامل سلب آزادی
o از نگاه فرد سلب کننده:
1- حس سودجویی و منفعت پرستی
2- قدرت
*اسلام برای مقابله با این به 2 مطلب تکیه کرده است:
1. قدرت را محدود نموده است.
2. تعلیم وتربیت تعالیم دینی همراه با ایمان قوی
o از نگاه فرد سلب شده:
1- حالت سستی و تنبلی ورخوت
2- ضعف شخص
*اسلام با عوامل ضعف وزبونی مبارزه نموده و عوامل آزادی و قدرت را تقویت نموده است.
o قوانین اجتماعی
- چرا اینقدر آزادی برای بشر اهمیت پیدا کرده در حالی که آزادی از جهت اینکه عدم المانع است آنقدر ارزش زیادی ندارد؟!
اهمیت آن از این جهت است که کمتر به آن دست پیدا کرده است!آنقدری که از ناحیه دیگران آادی او سلب شده از ناحیه حیوانات و بیماری ها و... سلب نشده بود!
ریشه این تزاحم ها------ اختیار انسان ------ لذا جزء لاینفک انسانی است!
در نتیجه باید به دنبال تحقق آزادی بر مبنای اختیار باشیم که آیا همچنین چیزی محقق می شود؟!
علم برای بشر کافی نیست! آن کسی که به حقوق و آزادی دیگران تجاوز می کند نه به این دلیل است که نمی داند باید تجاوز کند وظلم کار بدی است بلکه بدین دلیل است که سود ومنفعت خودش را می خواهد!(ص68)
برخی خواسته اند سطح شعور واحساسات مردم نسبت به آزادی را بالا ببرند.غیرت مردم را تحریک کنند.قدرت ایجاد کرد اما اسلام اینها را شرط لازم می داند ولی شرط کافی نیست. (ص69)
« دلیل اینکه بشر نتوانسته به آزادی دست پیدا کند چون صادق نبوده ونفاق دارد!»
v هابز دانشمند انگلیسی درباره تفاوت انسان با حیوانات اجتماعی چند فرق بیان می کند:
1. رقابت
2. عدم اتحاد خیر فردی واجتماعی
3. کمال گرایی بواسطه عقل انسان
4. زبان
بموازات پیشرفتی که در سطح شعور عمومی در باب احقاق حقوق و آزادی شده یک مطلب دیگر به وجود آمده وآن نفاق ودو رویی است حقایق را وارونه جلوه دادن...! (ص71) امروزه پر شده از نهضت های دروغین در مقابل نهضت های حقیقی که یا شامل پیامبران است ویا شامل اتباع ایشان(ص74)
ü ویژگی آزادی بخش انسانی:
1. صداقت
2. قدرت وقوت{قدرت نفوذ بر دلها}
