عرفان نظری(2)

مبحث دوم(خواستگاه علم عرفان وموضوع آن)

کتاب های مهمی که در این زمینه است.قبل از این بحث خواستگاه عرفان بحث مهمی است که عرفان از کجا نشات گرفته است بعضی خواستگاه را عرفا نمسیحی می دانند.چون خیلی از این تاویلات در عرفان مسیحی مطرح شد.لذا منشا عرفان در اسلام را در عرفان مسیحیت می دانند. بحث دیگری که مطرح شده بحث عرفان هندی است.مخصوصا مویدی که مطرح می کنند این است که با یزید بامی از طریق استادش ابوعلی با عرفان هندی مرتب بوده وبحث عرفان بواسطه استاد بایزید مطرح شده است.

قول دیگر این است که عرفان اسلامی از مکتب نوافلاطونی اخذ شده است.فلوطین تقریبا در عصر مسیح بوده وآثار بسیار خوبی دارد.اصولوجیا کتاب مهم اوست ولی به اشتباه به ارسطو نسبت می دهند.یا تاسوعات فلوطین که مباحث مهمی در حکمت وعرفان دارد وحتی خواهید دید عین مباحث عرفان ابن عربی و حکمت متعالیه صدراست.!

بعضی از حکمت فهلویون ایرانی اخذ شده که اولین کسانی که تقریا تشکیک وجود را مطرح کرده اند این ها بوده اند وحال آنکه همه این اقوال دارای اشکالاتی است از جمله اگر مکتب عرفان اسلامی از اینها باشد باید رابطه علی السویه باشد در حالی که غنایی مه در عرفان اسلامی مطرح است در هیچ مکتبی نیامده واز بس در قرآن و سنت این قدر از عرفان داریم که نیازی به مکتبی دیگر نیامده ..در کتاب تاریخ فلسفه در جهان اسلامی آمده: بذر حقیقی عرفان وتصوف در قرآن است ونیازی نیست که به سفره اجنبی نشست...آنقدر مطالب سیر سلوکی در اسلام موج می زند که در بیرون از آن نیازی نیست..

یا مثلا جنید بغدادی می گوید عرفان مستقیما در کتاب وسنت است.یا در رساله غشیریه: مذهبنا مقید باصول کتاب وسنت!

این از بحث خواستگاه عرفان اسلامی است چه قدر در روایات وقرآن بحث عرفانی داریم...که علاوه بر این مویداتی نیز بیان می کنیم.در حکمت شیخ اشراق اینگونه است که اسماء را از مکاتیب دیگر گرفته اند.ولی در عرفان نظری هر چه از اصطلاحات استخدام کرده اند که فقط فقط از کتاب وسنت تعبد کرده اند.و می رسیم که در روایات داریم..یا نفس الرحمانی (لاتصب الریح فانه نفس الرحمانی..) این قول پیغمبر است.در دعای سمات ببینید که ملکوت وجبروت را مطرح کرده وخواستگاه عرفان جز کتاب وسنت نمی تواند باشد.

بحث عرفان عملی این است که فرقش را با نظام اخلاقی مطرح کردیم.تمام منازل به نحو ترتب مطرح می شود بر خلاف بحث اخلاق واولین سانی که منازل را به نحو مترتب مطرح کده اند ظنون مصری است که بصورت نظام مند بحث عرفان عملی مطرح ی کند.کتابی است لمع السراج که ابونصر سراج از کلامات با یزید بطامی گرفهت است.جنید بغدادی متوفی 297 ه.ق کتاب هایی دارد .ابوسعید خراز که کتاب درجات المریدین ، یا کتاب التعرف لمذهب اهل التصوف مال ابوبکر محمد کلابازی متوفی 380 ه.ق که نزدیک 30 مقام را بحث می کند.مهمترین کتاب شاید کتاب قوت القلوب ومعاملت المحبوب مال ابوطالب محمد بن مکی است.که اساتید اخلاق از جمله آیت الله حسن زاده به آن توصیه می کنند.در نفحات الانس مرحوم جامی در وصف این کتاب: قال بعضی العلماء لم ینصف کتاب بمثله فی دقائق طریقیه؛ اشارات وتنبیهات ابن سینا ر نمط 9 یازده مقام را مطرح می کند وجعل اصطلاحاتی را دارد.اگر کسی بخواهد به مقام هو سیر کند باید این یازده مقام را بپیماید.

رساله قیشیریه در عرفان عملی مطرح شده که اول به تاریخ عرفاء می پردازد ودر بحثی ب عرفان عملی می پردازد ومهمترین کتابی که در عرفان عملی مورد نظر اساتید است منازل السائلین خواجه عبدالله است..صد منزل را مطرح می کند وبعد مراتبی را ایشان مطرح می کند که اجمالی به اینها می پردازیم.بهترین شرح شرح ملاعبدالرزاق کاشانی است که هر کدام از این مقامات را تا ده مقام تقسیم می کند.تلمسانی نیز شرحی بر این کتاب دارد.کتاب دیگر منطق الطیر عطار نیشابوری است که اسلاف سالکان را به 7 قسم تقسیم می کند واوصاف را مطرح می کند.

وادی طلب ، عشق، معرفت ،استغنی، توحید ،حیرت ،فقر وغنی را مطرح می کند ومی گوید هفت شهر عشف ار عطار گشت ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم... طبع نفس عقل روح(قلب) سر خفی اخفی بعضی این هفت منزل را مطرح می کنند.بعضی سه قسم کرده اند: نفس وقلب وروح

مرحوم سهروردی عارف نیز کتابی دارد عوارف المعارف! کتاب مشرب الارواح مال روزبهان شیرازی که شیخ شتاح به او گفته اند.

کتاب منتهی المدارک مال محقق فرغانی سعد الدین فرقانی که اصطلاحات را به صورت منضبط در عرفان نظری مطرح می کند.مهمترین کتابش شرح طاییه است.که بهصورت فارسی است.

کتاب اوصاف الاشراف خواجه نصیر طوسی که تا 31 مقام مطرح می کند.این همان کتابی است که در اولش می وید: سپاس پرودگار جهانیان که عالم همه اوست...! وآخرین کتاب مصباح الانس مرحوم فناری است که درفصل 5 کتاب عرفان عملی را مطرح می کند.

مهمترین کتاب منازل السائلین است نمای کلی آن را بیان بنماییم: مرحوم خواجه عبدالله انصاری در کتاب منازل الاسائلین 10 مقام را مطرح می کند: بدایات ؛ ابواب؛ معاملات ؛ اخلاق؛ اصول ؛ اودیه(به معنای وادی) ؛ احوال؛ ولایات ؛ حقائق؛ نهایات وهر کدام ده قسم ومی شود 100 منزل!

اما سه مقام اول ایشان به عنوان مقامات اسلامی مطرح می کند.اخلاق واصول را از مقامات ایمانی می داند وبعدی مقامات احسانی هست.

ابن عربی در موقع النجوم: للتوفیق بدایه ووسط وغایت فبدایته الاسلام ووسطه الایمان وغایته الاحسان است.

مرحوم خواجه عبدالله بر اساس این کلام سه تقسیم را مطرح می کند.البته به عبارتی می توان گفت این سه مقام : همان نفس وروح وسر است.. که این سه در حقیقت خلاصه هفت منزلی است که عرض شد: (طبع و نفس {نفس} عقل وروح{روح} سر وخفی واخفی{سر})

بعضی از آقایون به جای این سه فرموده اند: نفس ، قلب وروح .. مانند علامه قیسری در کتاب رساله التوحید/ص28: اعلم ان الانسان ثلاث مقامات کلیه وتلک المقامات مقام النفس والقلب والروح..لا غیر! وماقیل من ان بین العبد والرب الف مقام کلها فروعات هذه المقامات..)

اما بیان اجمالی در مورد این هفت منزل: آیت الله حسن زاده قائل هستند طبع ونفس وعقل وروح در حقیقت همان عقل هیولانی {طبع}وعقل بالملکه {نفس ناطقه}وعقل بالفعل{مرتبه عقل وتجرد تام} وعقل بالمستفاد{روح} است..وقتی انسان به مرتبه تعقل می رسد 4 مرتبه دارد.که در فلسفه مطرح شده وسه مرتبه دیگر فناء درافعال و اوصاف وذات است.

به زبان خواجه عبدالله در مرتبه نفس باید مقام بدایات وابواب ومعاملات را بگذراند..وبه همین ترتیب!

لذا این به بیان خواجه عبدالله انصاری است حال هرکدام از اینها را اجمالا عرض بکنیم: بدایات را مرحوم خواجه نصیر ده مقام می داند که متنبه می شود باید سیر الی الله بکند بعد از آن توبه است.سوم محاسبه است که باید حساب نفس را باید بکشد.سپس انابه وتفکر وتزرع واعتصام وفرار وریاضت وسماع(گوش دل باز کند وحقایق را بشنود..

نکته پایانی این است که مرحوم عبدالرازاق قائل هستند که سایر الی الله باید سه سیر داشته باشد: الی الله ؛ ففی الله ، عن الله

از مقام اول تا هشتم (از بدایات تا ولایات9/ سفر الی الله می داند. مرحله دوم که حقائق باشد فی الله است که همه اینها در تعین ثانی است که در سقع الهی است و سفر عن الله که در حقیقت من الحق الی الخق یا عن الله است مرحله دهم است.

یا در کتاب اصطلاحات صوفیه ملا عبدالرزاق کاشانی /ص337 این سه سفر را مطرح می کند.

به خلاف جمهور عرفاء که 4 سیر را مطرح می کنند وبعضی مثل نسفی که انسان کامل کتاب اوست می گوید دو سفر داریم: الی الله و فی الله...

نظر یادتون نره.. ادامه دارد...